SKRIFLESING: Filemon 1
Die verhaal begin met Filemon, wat ’n welgestelde Christen was, wat aan die Christelike kerk in Kolosse behoort het. Hy het onder die bediening van Paulus in Efese tot bekering gekom en sy huis aangebied as ’n saamkomplek vir ’n huiskerk. Hy het ’n slaaf gehad met die naam Onesimus. Dit was algemene gebruik in Rome om slawe te besit. Daar word bereken dat daar in Rome ongeveer tienduisend welvarende mense was wat ongeveer 1 miljoen slawe besit het. ’n Slaaf was die laagste klas in die destydse samelewing.
Ongelukkig is baie van daardie slawe wreed behandel. Die Romeinse samelewing is in klasse opgedeel – Romeine, mans en vroue, slawe en vryes, Jode, Christene en heidene – en die grense mag nie oorgesteek word nie. Sou ’n slaaf sy meester nie tevrede stel nie of iets verkeerds doen, dan is hy op ’n barbaarse wyse gestraf. ’n Slaaf kon selfs met die dood gestraf word.
Dan lees ons hoedat Onesimus een of ander oortreding begaan het. Dit kon moontlik diefstal gewees het, na aanleiding van vers 18, waar gepraat word van “skuld berokken”. Dan vlug Onesimus weg van sy eienaar Filemon af, wat die ergste moontlike optrede van ’n slaaf was. Onesimus se naam beteken “voordelig” of “nuttig”. Hy was nou allesbehalwe nuttig vir sy eienaar. Hy was nou ’n “niksnut” wat vir niks gedeug het nie. Hy het duisende kilometer dwarsoor die Romeinse Ryk gevlug, sodat hy nie gevang kon word nie. Waarskynlik, volgens kerklike tradisie, moes hy in die groot stad Rome met sy baie mense gaan wegkruip het. Hy het moontlik gaan wegkruip in die Joodse woonbuurt in Rome, wat die agterste krotbuurt van die stad was. Paulus was ook in dié tyd (59 – 61nC) in Rome in huisarres oor sy geloof. Dit het beteken Paulus mag nie sy huis verlaat het nie, maar hy kon besoekers ontvang het. By sy huis het hy gepreek vir die mense op straat en sy boodskap was eenvoudig maar kragtig. Paulus het van die nuwe vryheid in Christus gepraat en gesê: “By die nuwe mens is daar nie onderskeidings soos Griek of Jood, besnedene of onbesnedene, barbaar of Skittiër, slaaf of vry persoon nie, maar Christus is alles en in almal.” (Kolossense 3:11). Dit was goeie nuus op die ore van ’n slaaf, soos Onesimus. Wat waarskynlik gebeur het, is dat Onesimus ontdek het die gras is nie groener anderkant die heining nie. Hy het geweet dat sy eienaar bevriend was met Paulus, die bekende apostel. Hy het ook geweet dat hulle tot dieselfde Christelike geloof behoort het. Miskien het sy gewete hom gepla, sodat hy na Paulus gegaan het om raad te kry. Paulus kon immers besoekers ontvang.
So het die paaie van Onesimus en Paulus gekruis. Paulus het met Onesimus begin werk, daar waar dit saak maak – naamlik jou geloof. Hy het die Christelike Evangelie met Onesimus gedeel en gaandeweg het Onesimus tot geloof in Christus gekom. In vers 10 word Onesimus se geloof so deur Paulus beskryf in vers 10: “Ek pleit by jou vir my geestelike kind, Onesimus, wat ek tydens my gevangenskap verwek het.” Paulus beskryf as’t ware Onesimus se bekering as ’n geboorte, ’n wedergeboorte. Onesimus is verwek tot geloof. Paulus was as’t ware Onesimus se geestelike vader, wat hom onder die leiding van die Heilige Gees tot bekering gebring het.
“Die werklikheid van God se genade was duidelik in die karakter wat dit in Onesimus gewerk het na sy bekering. Dit blyk dat hy van daardie oomblik af uiters behulpsaam en nuttig moes gewees het, want Paulus was bereid om hom as ’n medewerker te hê. Onesimus was klaarblyklik vriendelik, teer en liefdevol. Paulus het hom dadelik broer genoem en sou hom graag daar in Rome wou hou.” (Wubbels, Lance)
Nou was Onesimus ’n nuwe mens. Sy gewete het hom begin pla oor die onreg wat hy sy eienaar aangedoen het. Wanneer die Evangelie jou tot bekering bring, moet jy altyd gaan regmaak met die verlede. Die regte ding as nuwe Christen, was om terug te gaan na sy meester. Maar hy het ook die straf gevrees wat vir hom wag as weggeloopte slaaf.
Maar dan skryf Paulus ’n brief aan sy Christenvriend Filemon in Kolosse. Paulus skryf onder andere in verse 11 – 12 die volgende in sy brief aan Filemon: “Hy het destyds vir jou geen voordeel (nuttigheid) ingehou nie, maar nou hou hy vir jou en vir my groot voordeel (nuttigheid) in. Ek het hom na jou teruggestuur, hy wat my eie hart is!”
Nou eers het Onesimus trou geword aan sy naam se betekenis, naamlik om “voordelig en nuttig te wees.”
Onesimus het verander van ’n niksnut na ’n nuttige mens. So verander die Evangelie mense wat eers niksnutte was na waardevolle nuttige mense vir die kerk en samelewing.
’n Eienskap van ’n Christen is juis dat hy of sy nuttig moet wees, soos wat die Credo van die kerk bely: “Ek glo in die gemeenskap van die gelowiges.” Binne die gemeenskap van gelowiges moet ek aktief deelneem aan my kerk en samelewing se aktiwiteite. Daardeur is ek nuttig vir my gesin, ander mense en vir die gemeenskap.
Die Evangelie maak ook van alle stande en klasse van die samelewing, een gemene deler, naamlik dat ons “broers en susters in Christus is.” Paulus verwys na Onesimus as ’n broer in die geloof – ’n gelyke. Hoor wat skryf Paulus aan Filemon in vers 15 – 16: “Dalk was hy juis om hierdie rede ’n rukkie lank van jou af weg, sodat jy hom vir altyd kan terugkry, nie langer as ’n slaaf nie, maar meer as ’n slaaf, as ’n geliefde broer – in die besonder vir my, hoeveel te meer dan vir jou – liggaamlik, sowel as in die Here.”
Samelewings regoor die wêreld is so behep met ras, klas, stand, kleur en posisie dat ons mekaar gedurig sorteer in ’n hokkie. Ons klassifiseer mekaar. Ons gee mekaar etikette. Dan sê Paulus by herhaling: “By die nuwe mens is daar nie onderskeidings soos Griek of Jood, besnedene of onbesnedene, barbaar of Skittiër, slaaf of vry persoon nie, maar Christus is alles en in almal.” (Kolossense 3:11).
As’t ware begin Paulus om die fondament te lê wat uiteindelik die grondslag vorm van die teologie wat slawerny, rassisme, en enige ander stelsel wat mense hiërargies klassifiseer, as sonde, en teen die wil van God, beskou. Daarom het ons slawerny grootliks oorwin, maar is die stryd teen rassisme nog lank nie verby nie.
Onesimus het aan die deur geklop en gewag. Wat het toe gebeur?
Uit die kerkgeskiedenis leer ons dat Onesimus later die biskop van Byzantium geword het. Filemon het sy slaaf vergewe en hom ’n tweede kans gegee op aanbeveling van Paulus. Daarom het Paulus ook vir Filemon ’n herinnering gegee van watter mens hy was voor hy ’n Christen geword het. So moet ons vir mekaar ook tweede kanse gee. Die Evangelie leer ons om so te maak. Iemand wat ’n “niksnut” is, kan deur jou bearbeiding en vergifnis baie “nuttig” word vir die samelewing.
“Victor Hugo se roman, ‘Les Miserables’, is ’n verhaal oor Jean Valjean, wat tot negentien jaar tronkstraf gevonnis is vir die steel van ’n brood. Tydens sy tronkstraf het Valjean verhard tot ’n taai veroordeelde. Niemand kon hom in ’n geveg klop nie. Niemand kon sy wil verbreek nie. Valjean het uiteindelik sy vrylating verdien, maar het gevind dat hy nêrens het om te gaan nie. Hy het deur die dorp gedwaal op soek na skuiling totdat ’n vrygewige biskop hom genadig was. Daardie aand, terwyl die biskop en sy suster aan die slaap geraak het, het Valjean uit sy bed opgestaan, deur die huis gevroetel en met die gesin se silwer in die donkerte ontvlug. Drie polisiemanne het die volgende oggend aan die biskop se deur geklop, met Valjean aan die hand. Hulle het hom met die gesteelde silwer gevang en was gereed om hom lewenslank tronk toe te stuur.
Maar die biskop het gereageer op ’n manier wat niemand verwag het nie: ‘So hier is jy!’ sê hy vir Valjean. ‘Ek is verheug om jou te sien! Het jy vergeet dat ek vir jou die kandelaars ook gegee het? Hulle is silwer soos die res, en ’n goeie 200 Frank werd. Het jy vergeet om dit te neem?’ Valjean skrik en staar na die ou man met ’n uitdrukking wat geen woorde kon oordra nie. Valjean was geen dief nie, het die biskop aan die polisiemanne gesê: ‘Hierdie silwer was my geskenk aan hom.’ Toe die polisiemanne weg is, het die biskop die kandelaars vir sy gas gegee, wat nou sprakeloos en bewend was. ‘Moenie vergeet nie, moenie ooit vergeet nie,’ het die biskop gesê. ‘Jy het belowe om die geld te gebruik om jouself ’n eerlike man te maak.’ Die krag van die biskop se daad, wat elke menslike instink vir wraak uitgedaag het, het Valjean se lewe vir altyd verander. ’n Naakte ontmoeting met vergifnis het die graniet-hardheid van sy siel gesmelt. Hy het die kandelaars as ’n kosbare aandenking van genade gehou en hom van toe af daaraan toegewy om ander in nood te help.” (Steve Aurell)
Onesimus het ook verander van ’n niksnut na ’n nuttige mens. Amen
(Ds. Paul Odendaal is leraar van die NG Kerk Adelaide.)
BRONNELYS:
Müller, Jac.J. 1977. Die Brief aan die Filippense & Die brief aan Filemon. Kaapstad: NG Kerk -Uitgewers.
Wubbels, Lance. Bible Nobodies Who Became Somebodies: 50 Inspirational Characters Who Prove that Anyone Can Be Special in God’s Kingdom (Wubbels, Lance). Destiny Image. Kindle Edition.
Steve Aurell. Christianity Today. Pastor of recovery ministry at Central Peninsula Church in Foster City, California.
Bible Society of South Africa; Bible Society of South Africa. Die Bybel 2020-vertaling met Deuterokanonieke boeke (Afrikaans Edition). Bybelgenootskap van Suid-Afrika. Kindle Edition.
NG Kerk Adelaide 