SKRIFLESING: 1 Tim 1:5
Om na die beeld van God geskape te wees, beteken om ook ‘n gewete te hê.
Dit onderskei die mens van die dier omdat die mens beelddraer van God is. Toe Adam en Eva gesondig het, het hulle dadelik skuldig gevoel en in die aandwind vir God gaan wegkruip. Hulle gewete het hulle gepla. Aan die anderkant toe Kain vir Abel doodgeslaan het, het hy geen gewete gehad nie. Hy het nie skuldig gevoel nie en eerder gesê, ek is nie my broer se oppasser nie. Daarom kry ons ook dat die sondeval vir jou ‘n afgestompte gewete kan gee.
Die groot denker Immanuel Kant het dit ook uitgespel in ‘n indrukwekkende besinning, dat alle mense gebore word met ‘n gewete. Dit is integraal deel van mens-wees.
Die vraag is egter, hoekom is alle mense se gewetens nie ewe veel ontwikkel of het hulle nie dieselfde onderskeid tussen goed en kwaad nie.
Dit lyk dat gewete ook gevoed kan word deur kultuur, opvoeding, die tradisie en die gemeenskap. Vir een mensegroep sal om vrouens te onderdruk, spontaan en reg wees en vir ‘n ander mensegroep totaal en al ontoelaatbaat. Slawerny is vir honderde jare deur die Christendom goedgekeur.
John Newton (1725–1807). het tot bekering gekom as kaptein van ‘n slaweskip, maar sy gewete het hom eers gepla dertig jaar na sy bekering. Hy was die skrywer van “Amazing Grace.” Eers na dertig jaar het hy opgetree teen slawerny. Brittanje en ander Europese volkere het vir hulle ‘n magdom kolonies verower, sodat hulle uit die kolonies superryk kon word. Die Britte het die Boere Republikiese binnegeval in die Anglo Boereoorlog op soek na dié republieke se diamante en goud en met hulle verskroeide aarde beleid tienduisende vroue en kinders in ellende gedompel. Net Emily Hobhouse se gewete het haar daaroor gepla. Die Naziïsme se gewete het hulle glad nie gepla om die Duitse volk superior bo ander volkere te sien nie. Om Jode uit te wis was nie ‘n kwessie vir die gewete nie. Die blanke Suid Afrikaners (Engelse en Afrikaners) het geen gewetensbeswaar gehad teen die stelsel van apartheid nie het geen probleem met apartheid gesien nie. Vandag het die meeste ANC leiers bykans geen gewetensbeswaar teen korrupsie nie en steel hulle die land bankrot. Om ‘n swak werksetiek te hê, pla nie hulle gewete nie. Om te sien hoe die land uitmekaar val, pla nie die regerende party nie, solank hulle net hulself kan verryk. Gewoontemisdadigers het gewoonlik ook ‘n swak gewete en voel nie skuldig oor hulle misdade nie.
Daarom kry ‘n mens ook ‘n swak ontwikkelde gewete. Die swak gewete kan disintegreer op grond van opvoeding, kultuur, breinspoeling, omgewingsfaktore, die gangbare aanvaarbare norme en beïnvloeding deur vriende en mense. Politiek, kan ook ‘n mens se gewete laat disintegreer.
Daarom kry ‘n mens iets soos ‘n indiwiduele gewete en dan ook ’n kollektiewe gewete. ’n Swak kollektiewe gewete kan ‘n gemeenskap gesamentlik laat deelneem aan geregtigheid of ongeregtigheid. Die geskiedenis is vol van menseregteskendings deur owerhede en mensegroepe wie se sosiale gewete afgestomp geraak het.
So byvoorbeeld tydens die verhoor van die oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann (wat een van die meesterbreine was om miljoene Jode dood te maak), het hy homself verdedig dat dit sy plig was om die Jode uit te wis. Sy gewete sou hom aangekla het as hy nie sy plig gedoen het om die Jode uit te wis nie.
So kan ‘n mens se gewete ook verwronge wees. Jou gewete kan afgestomp wees. Jou gewete kan jou bedrieg en die waarheid versluier.
In 1 Tim 4:1-2 word daar gepraat van “skynheilige leuenaars wie se gewete toegeskroei is”. (Afrikaanse 1983 vertaling.) Dit beteken dit is mense wat hulle nie meer steur aan hulle gewetens nie en doen alles wat verkeerd en liefdeloos is. Hulle word as’t ware deur hulle vleeslike begeertes meegevoer.
Paulus skryf in 1 Tim 1:5 : “Die doel van die opdrag is liefde uit ‘n rein hart, ‘n skoon gewete en ‘n ongeveinsde geloof.” Daarom moet ons die Heilige Gees vra, om vir ons ‘n sensitiewe gees te gee, sodat ons deur die Heilige Gees ‘n fyn besnaarde gewete sal ontwikkel, wat die verskil tussen reg en verkeerd sal ken.
Hoe nader ek aan God en Sy wil beweeg, hoe duideliker en sterker sal my gewete ontwikkel. Ons noem die heiligmaking. Ons moet deur die Gees ‘n Minora-skerp gewete ontwikkel om te onderskei tussen wat reg en verkeerd is. Hoe nader twee mense aan ‘n kers sit, hoe duideliker gaan hulle mekaar sien. Hoe verder hulle van die kers sit, hoe meer onduidelik gaan hulle mekaar sien. Hoe nader jy aan jou gewete leef, hoe meer sensitief gaan jy wees om ander mense raak te sien en aan hulle goed te doen. Jou gewete sal jou pla, as jy nie aan hulle goed doen nie, want jou gewete laat jou ander mense sien.
Koning Dawid in Psalm 51 openbaar ‘n baie sensitiewe gewete na sy owerspel met Batseba en sy moord op haar man Uriah. Hy het letterlik sy klere geskeur, as op sy kop gegooi en die pragtige Psalm 51 gedig van sy intieme berou oor wat hy aangevang het. Hy vra die Here om ook weer vir hom sy reinheid en opregtheid terug te gee. Hy verlang meer daarna as na goud en die koningskap. Hierdie opregte en vlymskerp gewete en berou het hom die man gemaak, naby aan die hart van God.
Sonder ‘n goeie gewete lei ‘n mens se geloof skade. Luister wat sê Paulus in 1 Timotheus 1: 19: “met geloof en ‘n goeie gewete – iets wat sommige mense versaak het, waardeur hulle geloof skipbreuk gely het.”
Om in die geloof te groei, moet jou gewete ontwikkel word. ‘n Vlymskerp geloof dien tot voordeel van jou geloofslewe en Christelike lewe voor God. Jou gewete hou jou op die regte pad en navigeer jou terug waar jy die pad verlaat het. Moenie alles aanvaar wat jou kultuur of omgewing vir jou leer nie. Wees krities tenoor die aanvaarbare gedrag van jou omgewing. Wees indiwidualisties, en onderskei met die Gees van God self wat reg en verkeerd is.
Laat jou deur die Gees en die gewete lei. AMEN
(Ds. Paul Odendaal is leraar van die NG Kerk Adelaide.)
NG Kerk Adelaide 